Phân tích tác phẩm “Giáo dục khai phóng ở Việt Nam nhìn từ Đông Kinh Nghĩa Thục” của tác giả Nguyễn Nam, Ngữ Văn Lớp 12, tập 2
BỐI CẢNH LỊCH SỬ VÀ TINH THẦN CỦA MỘT CUỘC CẢI CÁCH GIÁO DỤC
Tác phẩm “Giáo dục khai phóng ở Việt Nam nhìn từ Đông Kinh Nghĩa Thục” của tác giả Nguyễn Nam là một văn bản nghị luận sâu sắc, giàu chất học thuật, thể hiện góc nhìn tỉnh táo và nhân văn về một giai đoạn đặc biệt trong lịch sử giáo dục nước nhà. Dưới lăng kính lịch sử – văn hóa, tác phẩm không chỉ làm sống lại những giá trị tư tưởng mà Đông Kinh Nghĩa Thục để lại, mà còn khơi gợi những câu hỏi thời sự về hướng đi của nền giáo dục Việt Nam đương đại. Để hiểu rõ hơn về chiều sâu tư tưởng của bài viết, ta cần trước hết đặt nó vào trong bối cảnh lịch sử, nơi phong trào Duy Tân cùng Đông Kinh Nghĩa Thục ra đời như một cơn gió lớn thổi qua xã hội nửa thuộc địa, nửa phong kiến.
Ra đời vào năm 1907 tại Hà Nội, Đông Kinh Nghĩa Thục không đơn thuần là một ngôi trường, mà là biểu tượng của một cuộc cách mạng giáo dục quy mô, tiên phong trong tư tưởng “khai dân trí” – một trụ cột của phong trào Duy Tân đầu thế kỷ XX. Trong bối cảnh đất nước bị thực dân Pháp đô hộ, hệ thống giáo dục cũ kỹ, lỗi thời của Nho học không còn đáp ứng được yêu cầu mới của thời đại, thì Đông Kinh Nghĩa Thục chính là tiếng chuông cảnh tỉnh, là lời kêu gọi thức tỉnh tinh thần dân tộc thông qua con đường học vấn. Những người sáng lập trường – như Lương Văn Can, Nguyễn Quyền, Đỗ Đức Dục – đã đặt nền móng cho một triết lý giáo dục mới mẻ, đầy tính nhân bản và dân chủ.
Nguyễn Nam, bằng lối viết chặt chẽ, phân tích sâu sắc, đã cho thấy tinh thần khai phóng của Đông Kinh Nghĩa Thục chính là một mô hình giáo dục vượt thời đại. Ông khẳng định rằng khai phóng ở đây không chỉ là “mở mang” tri thức, mà còn là một hành trình giải phóng con người khỏi những định kiến phong kiến, mê tín dị đoan, và tư tưởng nô lệ. Tác phẩm khắc họa hình ảnh Đông Kinh Nghĩa Thục như một nơi gieo trồng ý thức công dân, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, và kích thích tư duy độc lập – những yếu tố tiên quyết cho một xã hội văn minh.
Một trong những đóng góp lớn của tác phẩm là việc Nguyễn Nam đã đặt Đông Kinh Nghĩa Thục trong mối tương quan với khái niệm “giáo dục khai phóng” – một khái niệm hiện đại thường được nhắc đến trong các nền giáo dục tiến bộ như Mỹ, Pháp hay Nhật Bản. Qua đó, tác giả làm nổi bật được tầm nhìn xa trông rộng của các sĩ phu yêu nước đầu thế kỷ XX, cho thấy họ đã từng bước đặt viên gạch đầu tiên cho một nền giáo dục tự do, hướng đến sự phát triển toàn diện của con người.
Từ góc nhìn lịch sử ấy, Nguyễn Nam không chỉ tôn vinh Đông Kinh Nghĩa Thục như một di sản trí tuệ mà còn nhấn mạnh rằng: giáo dục khai phóng ở Việt Nam không phải là thứ vay mượn, mà đã từng là một phần của chính truyền thống dân tộc – điều mà chúng ta cần nhận thức rõ và kế thừa đúng cách.
NỘI DUNG GIÁO DỤC VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY TẠI ĐÔNG KINH NGHĨA THỤC – MỘT MÔ HÌNH GIÁO DỤC TIÊN PHONG
Tiếp nối mạch phân tích về tinh thần khai phóng, tác phẩm của Nguyễn Nam đi sâu vào nội dung và phương pháp giảng dạy tại Đông Kinh Nghĩa Thục – nơi đã thổi bùng khát vọng học tập, tự lực và tự cường trong lòng biết bao thanh niên yêu nước. Không giống với những lớp học “bái sư - tầm chương - trích cú” quen thuộc của Nho học, Đông Kinh Nghĩa Thục mở ra một không gian học tập hoàn toàn mới, mang tinh thần cởi mở, hiện đại và đặc biệt coi trọng sự tự do tư tưởng.
Một trong những điểm nổi bật mà Nguyễn Nam nhấn mạnh là nội dung giáo dục ở Đông Kinh Nghĩa Thục rất đa dạng và thiết thực. Học sinh không chỉ học chữ Hán mà còn học chữ Quốc ngữ – một nỗ lực to lớn nhằm đưa tiếng Việt trở thành công cụ khai trí dân tộc. Bên cạnh văn chương cổ điển, học sinh còn được học lịch sử dân tộc, địa lý, khoa học thường thức, kinh tế học, đạo đức công dân… Những bài học này không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn hun đúc lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, khơi dậy ý thức làm chủ vận mệnh đất nước.
Tác phẩm cho thấy, trong khi nền giáo dục phong kiến cổ truyền chủ yếu rèn luyện khả năng thi cử để làm quan, thì Đông Kinh Nghĩa Thục lại hướng đến việc “học để làm người”, học để phụng sự quốc gia. Nội dung giảng dạy gắn liền với đời sống thực tế, với vận mệnh dân tộc, chứ không hề xa rời hiện thực. Đây là điểm sáng rất quan trọng, thể hiện rõ tư tưởng khai phóng: giáo dục phải giải phóng con người khỏi tư duy thụ động, lối học vẹt và mục tiêu vị lợi cá nhân.
Phương pháp giảng dạy cũng là một điểm nhấn đặc biệt trong tác phẩm của Nguyễn Nam. Các thầy giáo ở Đông Kinh Nghĩa Thục – phần lớn là những nhà nho yêu nước – không đóng vai trò “truyền đạo” mà là những người dẫn dắt học trò tư duy, khám phá. Phương pháp dạy học được đổi mới theo hướng đối thoại, đặt câu hỏi, khuyến khích tranh luận, và kích thích tư duy phản biện. Trong lớp học, học sinh được khơi dậy tính tò mò, được khuyến khích nêu ý kiến, chia sẻ cảm nghĩ – điều hoàn toàn mới mẻ đối với thời điểm đó.
Đáng chú ý, Nguyễn Nam cho rằng mô hình giáo dục của Đông Kinh Nghĩa Thục còn thể hiện tư tưởng dân chủ khi tạo điều kiện học tập cho mọi tầng lớp, kể cả phụ nữ và người lao động. Trường không thu học phí, không phân biệt địa vị xã hội, không ràng buộc bằng lễ nghi khắt khe – điều mà trước đó nền giáo dục phong kiến chưa bao giờ có. Đó chính là biểu hiện rõ rệt của tư tưởng giáo dục khai phóng: học vấn là quyền của mọi người dân, không phải đặc quyền của giai cấp trí thức hay quan lại.
Qua phân tích của Nguyễn Nam, Đông Kinh Nghĩa Thục hiện lên như một biểu tượng giáo dục cách mạng – nơi không chỉ truyền thụ kiến thức mà còn truyền lửa yêu nước, thức tỉnh tinh thần công dân. Và chính ở đây, ta thấy rõ vai trò của giáo dục trong công cuộc khai sáng dân trí, một yếu tố căn bản để hình thành một xã hội tự do và tiến bộ.
GIÁ TRỊ TƯ TƯỞNG VÀ THÔNG ĐIỆP THỜI ĐẠI TỪ ĐÔNG KINH NGHĨA THỤC
Khép lại những phân tích về nội dung và phương pháp giáo dục, tác phẩm của Nguyễn Nam không chỉ dừng lại ở việc hồi tưởng về một mô hình giáo dục tiên phong trong lịch sử, mà còn hướng đến việc đánh thức những giá trị lâu dài mà Đông Kinh Nghĩa Thục để lại cho nền giáo dục hiện đại. Trên nền tảng đó, ông truyền đi một thông điệp mạnh mẽ: giáo dục khai phóng không phải là khái niệm xa lạ hay vay mượn, mà chính là một phần cốt lõi của truyền thống yêu nước và đổi mới của dân tộc Việt Nam.
Một trong những giá trị tư tưởng lớn nhất mà Đông Kinh Nghĩa Thục để lại – như Nguyễn Nam khẳng định – chính là tinh thần tự do học thuật và quyền được học tập của mọi người dân. Đây là điều mà nền giáo dục Việt Nam hiện nay vẫn đang nỗ lực hướng tới. Trong thời đại toàn cầu hóa, khi tri thức trở thành nguồn lực phát triển quan trọng bậc nhất, giáo dục không thể chỉ đào tạo ra những cá nhân biết tuân lệnh, mà cần hình thành nên những con người độc lập trong tư duy, sáng tạo trong hành động và có ý thức trách nhiệm với cộng đồng. Đông Kinh Nghĩa Thục, dù chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, đã để lại một mô hình lý tưởng như thế.
Nguyễn Nam cũng cảnh báo rằng: nếu nền giáo dục hiện nay vẫn tiếp tục lệ thuộc vào thi cử nặng nề, chạy theo thành tích, xem nhẹ giáo dục đạo đức và tư duy phản biện thì sẽ đi ngược lại tinh thần khai phóng mà tiền nhân đã dày công vun đắp. Do đó, nhìn lại Đông Kinh Nghĩa Thục không chỉ là một hành trình trở về quá khứ, mà còn là cơ hội để định hình tương lai – xây dựng một nền giáo dục toàn diện, nhân bản và thực sự vì con người.
Tác phẩm còn mang tính thời sự sâu sắc khi gợi lên câu hỏi: làm thế nào để tiếp tục phát huy tinh thần khai phóng trong giáo dục Việt Nam hôm nay? Nguyễn Nam không đưa ra lời giải đóng khung, nhưng bằng việc tái hiện một mô hình giáo dục có tính cách mạng cách đây hơn một thế kỷ, ông gửi gắm một thông điệp: muốn giáo dục tiến bộ, nhất thiết phải cải cách tận gốc về tư duy và triết lý giáo dục. Cần khơi dậy khát vọng học tập, đề cao tư duy phản biện, xây dựng môi trường học đường dân chủ – nơi học sinh và giáo viên cùng nhau học hỏi trong tinh thần cởi mở và tôn trọng lẫn nhau.
Từ cách chọn vấn đề, lập luận sắc bén đến chiều sâu tư tưởng, Nguyễn Nam đã làm sống lại một di sản tinh thần quý báu của dân tộc. Qua Đông Kinh Nghĩa Thục, ông cho ta thấy một chân lý: giáo dục không chỉ là con đường dẫn đến tri thức, mà còn là con đường dẫn đến tự do. Và chính tinh thần ấy cần tiếp tục được khơi sáng, gìn giữ và phát triển trong hành trình xây dựng một xã hội dân chủ, văn minh, nhân bản.
KẾT LUẬN:
Tác phẩm “Giáo dục khai phóng ở Việt Nam nhìn từ Đông Kinh Nghĩa Thục” của Nguyễn Nam là một tiếng nói đầy tâm huyết, một lát cắt sâu sắc trong dòng chảy tư tưởng Việt Nam hiện đại. Thông qua việc tái hiện một giai đoạn lịch sử đáng nhớ, tác giả không chỉ khơi dậy giá trị của một mô hình giáo dục dân tộc mà còn khẳng định niềm tin vào sức mạnh chuyển hóa của giáo dục. Tác phẩm nhắc nhở mỗi chúng ta, nhất là thế hệ trẻ, rằng việc học không bao giờ tách rời khỏi lý tưởng sống, và chỉ có một nền giáo dục khai phóng mới có thể đào tạo nên những con người thực sự tự do và có trách nhiệm với tương lai đất nước.
Phân tích tác phẩm “Giáo dục khai phóng ở Việt Nam nhìn từ Đông Kinh Nghĩa Thục” của tác giả Nguyễn Nam, Ngữ Văn Lớp 12, tập 2
GV.Thiên Di
Nhận xét
Đăng nhận xét