Phân tích tác phẩm "Ai Đã Đặt Tên Cho Dòng Sông?" của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Sách Giáo Khoa Ngữ Văn Lớp 11, Tập 2 - Kết Nối Tri Thức.
I. Giới thiệu tác giả, tác phẩm
Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Sinh năm 1937, quê ở Huế, là nhà văn nổi bật với phong cách tùy bút giàu chất trữ tình, suy tư triết lý và mang đậm màu sắc văn hóa.
- Ông gắn bó sâu sắc với xứ Huế, thường viết về thiên nhiên và con người miền Trung.
- Phong cách sáng tác: tài hoa, uyên bác, kết hợp giữa chất trí tuệ và trữ tình, sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh và nhạc điệu.
Tác phẩm
- Viết năm 1981, in trong tập tùy bút "Ai Đã Đặt Tên Cho Dòng Sông?"
- Đây là bài tùy bút đặc sắc viết về sông Hương, biểu tượng văn hóa của Huế.
II. Phân tích tác phẩm
1. Hình tượng sông Hương qua các góc nhìn
a. Sông Hương – một bản trường ca của rừng già
- Sông Hương được miêu tả khi còn ở thượng nguồn, mang vẻ đẹp hoang dã và mãnh liệt:
- "Rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn", "một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại"
- Dòng sông chảy mạnh, nhiều ghềnh thác, đầy bí ẩn, như một bản trường ca dữ dội.
- Cách miêu tả làm nổi bật sự mạnh mẽ, tự do của sông Hương trước khi về đồng bằng.
b. Sông Hương – người mẹ dịu dàng khi về đồng bằng
- Khi rời rừng, sông Hương trở nên hiền hòa, mềm mại như người mẹ yêu thương, che chở cho xứ Huế.
- Những hình ảnh giàu chất thơ:
- "Dòng sông mềm như một tấm lụa"
- "Dịu dàng và trí tuệ"
- Sông Hương mang vẻ đẹp của một người con gái trưởng thành, vừa quyến rũ vừa đằm thắm.
c. Sông Hương – người tình trọn đời của Huế
- Khi chảy vào Huế, sông Hương được ví như "người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại".
- Dòng sông chảy chậm rãi, uốn lượn như đang trăn trở, lưu luyến Huế.
- Hình ảnh "người tình chung thủy" thể hiện sự gắn bó của sông Hương với đất cố đô.
d. Sông Hương – dòng sông của lịch sử và thi ca
- Trong lịch sử: Sông Hương chứng kiến bao thăng trầm của dân tộc, từ thời phong kiến đến các cuộc kháng chiến.
- Trong thi ca: Được nhiều nghệ sĩ ca ngợi, từ thơ Hàn Mặc Tử, Tản Đà, đến nhạc Trịnh Công Sơn.
2. Nghệ thuật đặc sắc
- Văn phong giàu hình ảnh, nhạc điệu, tràn đầy cảm xúc.
- Sử dụng nhiều phép so sánh, nhân hóa làm dòng sông trở nên sống động.
- Kết hợp hài hòa giữa chất trữ tình và suy tư triết lý.
- Kiến thức văn hóa, lịch sử sâu rộng, thể hiện sự uyên bác của tác giả.
III. Kết luận
- "Ai Đã Đặt Tên Cho Dòng Sông?" không chỉ ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên Huế mà còn thể hiện tình yêu sâu sắc với quê hương, đất nước.
- Qua hình tượng sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã để lại một bài tùy bút xuất sắc, đậm chất thơ và giàu chất suy tưởng.
- Tác phẩm giúp ta cảm nhận rõ hơn vẻ đẹp của thiên nhiên và văn hóa Huế, đồng thời trân trọng hơn những giá trị lịch sử, nghệ thuật gắn liền với dòng sông này.
Phân tích tác phẩm "Ai Đã Đặt Tên Cho Dòng Sông?" của Hoàng Phủ Ngọc Tường
Nhắc đến xứ Huế mộng mơ, người ta không thể không nghĩ đến sông Hương – dòng sông đã trở thành biểu tượng văn hóa, lịch sử của vùng đất cố đô. Để khám phá vẻ đẹp trác tuyệt ấy, Hoàng Phủ Ngọc Tường – một nhà văn tài hoa, uyên bác, đã dành hết tâm huyết để viết nên tùy bút "Ai Đã Đặt Tên Cho Dòng Sông?". Tác phẩm không chỉ là một bức tranh tuyệt đẹp về thiên nhiên xứ Huế mà còn thể hiện tình yêu sâu nặng của tác giả với quê hương, với dòng sông mà ông xem như một người tình tri kỷ. Qua lối viết giàu hình ảnh, ngôn từ tinh tế và cách nhìn nhận đa chiều, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khắc họa một sông Hương đầy thơ mộng, gắn liền với lịch sử và văn hóa dân tộc.
1. Vẻ đẹp đa diện của sông Hương
Nếu như những áng văn trước đây thường chỉ tập trung vào nét trữ tình của sông Hương khi chảy qua thành phố Huế, thì Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm một điều táo bạo hơn: nhìn dòng sông từ nhiều góc độ, khám phá hành trình của nó từ thượng nguồn về hạ lưu, từ một dòng chảy hoang dại trở nên dịu dàng, quyến rũ.
a. Sông Hương – bản trường ca của rừng già
Ở thượng nguồn, sông Hương không hề hiền hòa như ta vẫn tưởng. Nó là "bản trường ca của rừng già", mang trong mình vẻ đẹp hoang dại, hùng vĩ. Nhà văn đã sử dụng hàng loạt hình ảnh mạnh mẽ để tái hiện bức tranh thiên nhiên hoang sơ: dòng sông "rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn", "mãnh liệt như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại". Ở đó, nước sông Hương không chỉ đơn thuần chảy mà còn "gầm thét qua những ghềnh thác", mang sức mạnh của một sinh thể tự do, đầy cá tính.
Lối so sánh táo bạo và cách nhân hóa dòng sông thành một con người có tính cách riêng khiến sông Hương không còn là một dòng nước vô tri mà trở thành một thực thể sống động. Nó không chịu khuất phục, không chịu bị bó buộc, mang trong mình vẻ đẹp hoang sơ nhưng cũng rất quyến rũ.
b. Sông Hương – người mẹ hiền hòa khi về đồng bằng
Nếu như ở thượng nguồn, sông Hương mang vẻ đẹp dữ dội, thì khi về đồng bằng, dòng sông trở nên dịu dàng như "một người mẹ hiền". Nó không còn ồn ào, mạnh mẽ mà trở nên mềm mại, êm đềm, lặng lẽ chảy qua những vùng đất trù phú.
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khéo léo dùng những hình ảnh tinh tế để miêu tả sự chuyển mình của dòng sông: "Dòng sông mềm như một tấm lụa", "dịu dàng và trí tuệ". Đây không chỉ là sự biến đổi trong hình dáng mà còn là sự thay đổi về tâm hồn. Sông Hương lúc này không còn là cô gái hoang dại của đại ngàn mà đã trở thành một người phụ nữ đằm thắm, từng trải, bao dung và hiền hòa.
c. Sông Hương – người tình trọn đời của Huế
Nếu coi hành trình của sông Hương là hành trình của một con người, thì khi đến Huế, nó đã tìm thấy tình yêu đích thực của mình. Tác giả đã nhân hóa dòng sông như một người con gái đẹp, vừa quyến rũ, vừa thủy chung với mảnh đất cố đô.
Dòng sông không chảy thẳng mà uốn lượn một cách đầy nghệ thuật, như một "người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại". Những đường cong mềm mại ấy không chỉ là sự ngẫu nhiên của tự nhiên mà còn mang dáng vẻ của một tâm hồn trữ tình, của một người đang say đắm trong tình yêu.
Tác giả còn tinh tế nhận ra một điều đặc biệt: khi rời khỏi thành phố, sông Hương không chảy thẳng ra biển mà "quay lại một lần nữa, như muốn nói lời từ biệt với Huế". Hình ảnh này khiến ta liên tưởng đến một người con gái trước khi đi xa vẫn còn ngoảnh lại lưu luyến, không nỡ rời xa người yêu. Đó là một cách nhìn vừa lãng mạn, vừa sâu sắc, khiến sông Hương không chỉ là một dòng chảy mà trở thành một sinh thể có tâm hồn, có tình cảm.
2. Sông Hương – dòng sông của lịch sử và thi ca
Không chỉ mang vẻ đẹp thiên nhiên, sông Hương còn là một dòng sông giàu ý nghĩa lịch sử và văn hóa.
a. Sông Hương trong lịch sử
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhắc đến những dấu ấn lịch sử mà sông Hương đã chứng kiến: từ thời các vua Hùng, thời Trần – Lê cho đến triều Nguyễn. Dòng sông không chỉ là chứng nhân lịch sử mà còn là người tham gia vào những biến cố quan trọng của dân tộc. Nó đã từng "sôi trào" trong những cuộc khởi nghĩa, đã từng chứng kiến bao chiến công hiển hách.
Nhìn dòng sông dưới góc độ lịch sử, tác giả không chỉ ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên mà còn khẳng định vai trò quan trọng của nó trong tiến trình dân tộc.
b. Sông Hương trong thi ca
Không một dòng sông nào ở Việt Nam lại xuất hiện nhiều trong thơ ca như sông Hương. Nó đã đi vào thơ Hàn Mặc Tử, Tản Đà, Xuân Diệu với những vần thơ tuyệt đẹp. Trong âm nhạc, sông Hương còn gắn liền với những bản nhạc Trịnh Công Sơn, làm say đắm biết bao tâm hồn.
Như vậy, sông Hương không chỉ là một dòng nước, mà còn là một nguồn cảm hứng bất tận trong nghệ thuật, là nơi gửi gắm tâm hồn của biết bao thế hệ thi sĩ, nhạc sĩ.
3. Nghệ thuật đặc sắc của tùy bút
Bên cạnh nội dung sâu sắc, "Ai Đã Đặt Tên Cho Dòng Sông?" còn hấp dẫn bởi nghệ thuật đặc sắc.
- Văn phong trữ tình, giàu hình ảnh: Ngôn ngữ của Hoàng Phủ Ngọc Tường mang chất thơ, giàu nhạc điệu, tạo nên những hình ảnh đẹp như tranh vẽ.
- Cách nhìn nhận đa chiều: Tác giả không chỉ miêu tả dòng sông từ một góc độ mà nhìn nó từ nhiều phương diện: thiên nhiên, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật.
- Sử dụng phép nhân hóa, so sánh độc đáo: Nhờ đó, sông Hương trở thành một sinh thể có linh hồn, có cảm xúc, chứ không đơn thuần là một dòng chảy vô tri.
4. Kết luận
"Ai Đã Đặt Tên Cho Dòng Sông?" không chỉ là một bài tùy bút miêu tả vẻ đẹp của sông Hương mà còn là một tác phẩm đầy tâm huyết, thể hiện tình yêu sâu sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường với quê hương xứ Huế. Qua từng câu chữ, người đọc không chỉ cảm nhận được vẻ đẹp thiên nhiên mà còn thấu hiểu những giá trị văn hóa, lịch sử mà dòng sông này mang lại. Tác phẩm xứng đáng là một kiệt tác tùy bút, làm say đắm lòng người và để lại dư âm sâu lắng trong tâm hồn mỗi độc giả.
Nhận xét
Đăng nhận xét