PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ TRUYỆN “TẢN VIÊN TỪ PHÁN SỰ LỤC” (NGUYỄN DỮ)
Trong dòng văn học trung đại Việt Nam, tác phẩm Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ là một tập truyện nổi bật, kết hợp giữa yếu tố hiện thực và kỳ ảo, phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội và khát vọng chính nghĩa. Trong đó, truyện “Tản Viên từ Phán sự lục” (Chuyện chức phán sự đền Tản Viên) là một thiên truyện đặc sắc, thể hiện tư tưởng đề cao chính nghĩa, ca ngợi lòng dũng cảm, tinh thần vì dân vì nước, đồng thời phơi bày và lên án những thế lực ma quái – biểu tượng cho cái ác, sự phi nghĩa trong xã hội phong kiến. Đây là tác phẩm tiêu biểu cho tài năng kể chuyện và tư tưởng nhân văn của Nguyễn Dữ.
I. Chủ đề tư tưởng của truyện
Truyện "Tản Viên từ Phán sự lục" kể về Ngô Tử Văn, một nho sinh chính trực, dũng cảm, không chịu khuất phục trước tà ma và bất công. Khi thấy tên tướng giặc chết trận chiếm đền, giả thần để hại dân, Tử Văn đã dũng cảm đốt đền, đối mặt với thần linh, bị đe dọa cả mạng sống, nhưng vẫn giữ vững chính khí. Cuối cùng, chàng được minh oan và được giao chức “phán sự đền Tản Viên” – biểu tượng cho sự chiến thắng của chính nghĩa trước tà ác.
Chủ đề trung tâm của truyện là sự chiến thắng của chính nghĩa trước cái ác, đề cao tinh thần chính trực, dũng cảm, không khuất phục trước cường quyền hay thế lực siêu nhiên. Đồng thời, truyện cũng thể hiện rõ niềm tin vào công lý, vào việc thiện thắng ác, chính thắng tà, phản ánh khát vọng xã hội công bằng và đạo lý nhân nghĩa của nhân dân thời bấy giờ.
Thông qua nhân vật Ngô Tử Văn, Nguyễn Dữ thể hiện một hình mẫu lý tưởng: người trí thức chân chính không chỉ học đạo lý, mà còn hành đạo, hành xử theo lẽ phải, sẵn sàng xả thân để bảo vệ công lý và lẽ công bằng.
II. Những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật
-
Xây dựng nhân vật giàu tính biểu tượng
Ngô Tử Văn là hình tượng tiêu biểu cho người trí thức chính trực, dũng cảm và có lý tưởng. Tuy là nhân vật hư cấu trong truyện truyền kỳ, nhưng Tử Văn hiện lên với tính cách rõ nét, có chiều sâu tâm lý và bản lĩnh. Hình tượng này vừa mang màu sắc lý tưởng hóa, vừa gần gũi với hình mẫu đạo nho trong xã hội đương thời.
Tên tướng giặc chết mà chiếm đền cũng là một sáng tạo độc đáo, đại diện cho cái ác trá hình, xảo quyệt, dùng danh nghĩa thần thánh để hại dân. Đó không chỉ là nhân vật siêu nhiên, mà còn là biểu tượng cho những thế lực tàn bạo, phản dân, hại nước trong xã hội phong kiến.
-
Kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố kỳ ảo và hiện thực
Nguyễn Dữ là bậc thầy trong việc sử dụng yếu tố kỳ ảo để phản ánh hiện thực. Trong truyện, thế giới thần linh – ma quái được tái hiện một cách sống động, từ đốt đền, hồn ma hiện về, cho đến cảnh xét xử ở âm phủ… Tuy nhiên, những yếu tố kỳ ảo ấy không chỉ nhằm tạo màu sắc ly kỳ mà còn phục vụ cho việc truyền tải thông điệp đạo đức: chính nghĩa cuối cùng sẽ chiến thắng.
Yếu tố siêu nhiên (đền thiêng, Diêm Vương, địa ngục...) được mô tả rất chi tiết nhưng lại gắn bó chặt chẽ với cuộc sống thực tại: chuyện tên giặc chiếm đền, dân lành bị hại, sự lừa lọc trá hình của kẻ ác. Chính sự kết hợp này tạo nên chiều sâu tư tưởng và nghệ thuật cho truyện.
-
Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, giàu kịch tính
Cách dẫn truyện của Nguyễn Dữ rất khéo léo: mở đầu bằng việc giới thiệu nhân vật chính và sự việc kỳ lạ (đốt đền), từ đó tạo ra cao trào (bị bệnh, bị bắt xuống âm phủ), rồi dẫn đến điểm nghẽn kịch tính (tranh luận với hồn ma trong điện Diêm Vương), trước khi đi đến cái kết hợp lý và thỏa đáng. Truyện được dẫn dắt theo trình tự logic, kịch tính tăng dần, khiến người đọc không chỉ hồi hộp theo dõi mà còn cảm phục tinh thần kiên cường của nhân vật.
-
Ngôn ngữ giản dị, trong sáng nhưng giàu sức gợi
Nguyễn Dữ sử dụng ngôn ngữ mạch lạc, có tiết tấu và nhiều hình ảnh gợi cảm. Đặc biệt, phần đối thoại giữa Tử Văn và Diêm Vương rất sắc bén, giàu tính lập luận, thể hiện tư duy lý trí và niềm tin mãnh liệt vào chính nghĩa. Ngôn ngữ của truyện truyền kỳ thời trung đại tuy có màu sắc cổ kính, trang trọng nhưng vẫn gần gũi, dễ hiểu với người đọc hiện đại.
III. Giá trị tư tưởng và nhân văn
“Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” là tác phẩm mang đậm tinh thần nhân văn. Tác giả không chỉ bênh vực lẽ phải, ca ngợi những con người dám đấu tranh vì công lý, mà còn phê phán sâu sắc những thế lực tàn ác đang đội lốt thần linh để lừa dối, thống trị dân chúng. Truyện gửi gắm niềm tin vào sự công bằng, vào đạo lý “ở hiền gặp lành, ác giả ác báo” – một triết lý sống của người Việt từ bao đời nay.
Ngoài ra, tác phẩm còn phản ánh tư tưởng nhân đạo tiến bộ: con người dù nhỏ bé vẫn có thể chống lại thế lực tà ác nếu có chính nghĩa và lý tưởng. Điều này làm nên sức sống lâu bền của truyện trong tâm thức văn hóa dân tộc.
Kết luận
“Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” là một thiên truyện giàu giá trị, kết hợp hài hòa giữa yếu tố kỳ ảo và hiện thực, nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn cùng tư tưởng sâu sắc. Tác phẩm không chỉ làm nổi bật hình tượng người trí thức dũng cảm, kiên cường mà còn thể hiện niềm tin vào công lý và chính nghĩa – điều làm nên giá trị bền vững cho văn học dân tộc. Đọc truyện, ta không chỉ thấy được tài năng văn chương của Nguyễn Dữ, mà còn thấm thía hơn những bài học về đạo lý làm người và trách nhiệm của trí thức trong xã hội.
Văn bản nghị luận phân tích, đánh giá tác phẩm truyện "Tản Viên từ Phán sự lục" (Chuyện chức phán sự đền Tản Viên) của Nguyễn Dữ, theo chương trình Ngữ văn lớp 10, tập 1, tập trung làm rõ chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật.
Soạn bài: Mẫu Đơn
Nhận xét
Đăng nhận xét