PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ TRUYỆN “CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ” – NGUYỄN TUÂN
Nguyễn Tuân là một cây bút tài hoa của nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông nổi tiếng với phong cách nghệ thuật độc đáo, giàu chất trí tuệ, chất tài hoa và lòng ngưỡng mộ cái đẹp. Trong số những tác phẩm tiêu biểu của ông, “Chữ người tử tù” được xem là một kiệt tác, thể hiện sâu sắc quan niệm về cái đẹp, về con người tài hoa và tinh thần thượng tôn nghệ thuật. Đây là truyện ngắn đặc sắc, không chỉ bởi nội dung tư tưởng sâu sắc mà còn bởi hình thức nghệ thuật độc đáo, tinh luyện.
I. Chủ đề tư tưởng của truyện
“Chữ người tử tù” xoay quanh cuộc gặp gỡ kỳ lạ giữa hai con người tưởng như đối lập: Huấn Cao, một tử tù chờ ngày xử trảm nhưng là một bậc tài hoa nổi tiếng viết chữ đẹp và có khí phách hiên ngang; và viên quản ngục, một người đại diện cho quyền lực nhà tù nhưng lại yêu mến cái đẹp, ngưỡng mộ tài năng và nhân cách của Huấn Cao.
Chủ đề trung tâm của truyện là:
→ Sự chiến thắng của cái đẹp, của tài năng và khí phách trước hoàn cảnh nghiệt ngã của nhà tù và cái chết.
→ Qua đó, Nguyễn Tuân ca ngợi vẻ đẹp của nhân cách, tài hoa và lòng yêu cái đẹp, đồng thời bày tỏ quan niệm sâu sắc: Cái đẹp chân chính luôn gắn liền với cái thiện và cái cao cả.
Bối cảnh truyện diễn ra trong nhà lao tăm tối, nơi lẽ ra chỉ tồn tại quyền uy và bạo lực, nhưng chính tại đó lại diễn ra một khoảnh khắc đầy nhân văn: một người tử tù hiên ngang cho chữ, và một viên quản ngục kính cẩn tiếp nhận cái đẹp như tiếp nhận ánh sáng từ một linh hồn cao cả. Câu chuyện đã lặng lẽ nhưng mạnh mẽ đề cao vẻ đẹp tâm hồn con người, ngay cả trong những hoàn cảnh tăm tối nhất.
II. Những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật
-
Xây dựng nhân vật mang tính lý tưởng và biểu tượng
Nguyễn Tuân xây dựng nhân vật Huấn Cao như một hình tượng lý tưởng: không chỉ giỏi viết chữ mà còn có khí phách hiên ngang, tài năng vượt trội và tâm hồn cao cả. Huấn Cao là biểu tượng cho người nghệ sĩ chân chính – tài hoa, bản lĩnh và sống vì cái đẹp. Viên quản ngục tuy là đại diện cho nhà tù phong kiến, nhưng lại là người biết trân trọng và nâng niu tài năng, là một kẻ "biết quý người tài".
Cả hai nhân vật đều không đơn thuần là con người cụ thể, mà còn mang tính biểu tượng: Huấn Cao là cái đẹp – tài hoa – chính khí; viên quản ngục là người tri âm, đại diện cho lòng kính trọng cái đẹp trong bất kỳ hoàn cảnh nào.
-
Tình huống truyện độc đáo, giàu kịch tính và tính đối lập
Tình huống "cho chữ" trong nhà tù – nơi giam cầm, bạo lực và tăm tối – là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo. Nó tạo nên nghịch lý nghệ thuật sâu sắc: cái đẹp, cái cao cả được sinh ra trong nơi dơ bẩn, tăm tối và đe dọa cái chết. Chính nghịch lý ấy đã làm nổi bật ánh sáng của tài năng và phẩm cách con người.
Tình huống ấy cũng chứa đựng kịch tính cao: một người tù đang chờ bị hành hình lại ban phát cái đẹp cho người có quyền lực giam giữ mình. Tình huống tưởng như phi lý ấy lại chứa đựng tinh thần nhân văn rực rỡ, làm bật lên thông điệp sâu sắc: cái đẹp và cái thiện có thể tỏa sáng ngay trong nghịch cảnh.
-
Ngôn ngữ tinh luyện, giàu tính tạo hình và giàu chất văn hóa
Ngôn ngữ trong “Chữ người tử tù” trang trọng, cổ kính, giàu chất tạo hình. Nguyễn Tuân sử dụng nhiều từ Hán Việt, từ mang sắc thái trang nghiêm, phù hợp với bối cảnh lịch sử và nội dung truyện. Lối viết tài hoa, trau chuốt và giàu cảm xúc đã khắc họa thành công khí phách nhân vật, đồng thời tạo dựng không gian nghệ thuật đậm tính thẩm mỹ và cổ điển.
Các đoạn miêu tả hành động cho chữ được Nguyễn Tuân khắc họa như một nghi lễ thiêng liêng, mang tính nghệ thuật hóa và thẩm mỹ hóa cao độ. Ví dụ: “Cảnh tượng xưa nay chưa từng có… Một người tù cổ đeo gông, chân vướng xiềng đang dậm tô nét chữ trên nền lụa trắng…” – đó là hình ảnh đỉnh cao của nghệ thuật và nhân cách.
-
Chất tài hoa và phong cách độc đáo của Nguyễn Tuân
Nguyễn Tuân luôn say mê cái đẹp, ngưỡng mộ những con người tài hoa. “Chữ người tử tù” là minh chứng rõ nét cho phong cách ấy. Qua từng câu chữ, người đọc không chỉ thấy được vẻ đẹp của nhân vật mà còn cảm nhận được cái đẹp trong chính ngòi bút của Nguyễn Tuân – một cây bút tài hoa, uyên bác và đầy cá tính.
III. Giá trị nhân văn sâu sắc
Truyện “Chữ người tử tù” thể hiện sâu sắc tư tưởng nhân văn cao đẹp: đề cao nhân cách, tài năng, lòng yêu cái đẹp; khẳng định rằng con người, dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt, vẫn có thể sống cao cả, vẫn có thể sáng tạo và tỏa sáng. Tác phẩm cũng phản ánh một ước vọng sâu xa: cái đẹp chân chính không bao giờ bị diệt vong, mà sẽ vượt qua mọi rào cản của quyền lực, bóng tối và cái chết.
Kết luận
“Chữ người tử tù” là một truyện ngắn giàu chất trí tuệ, thẩm mỹ và nhân văn. Tác phẩm không chỉ ca ngợi vẻ đẹp của nghệ thuật thư pháp, mà còn làm nổi bật khí phách và phẩm chất cao quý của con người nghệ sĩ. Qua đó, Nguyễn Tuân đã truyền đi thông điệp mạnh mẽ về giá trị vĩnh hằng của cái đẹp, cái thiện và nhân cách con người, cho dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Với tài năng nghệ thuật độc đáo, ngôn ngữ tinh luyện và tư tưởng sâu sắc, “Chữ người tử tù” xứng đáng là một trong những truyện ngắn hay nhất của văn học Việt Nam hiện đại.
Văn bản nghị luận phân tích, đánh giá truyện "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân, theo chương trình Ngữ văn lớp 10, tập 1, tập trung làm rõ chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật.
Soạn bài: Mẫu Đơn
Nhận xét
Đăng nhận xét