Hủ tục “cõng mẹ bỏ vào rừng” (Ubasute) trong văn hóa dân gian Nhật Bản: Tấm gương phản chiếu đạo lý làm người
Người Mẹ Trên Núi Lá Khô
Ngày xửa ngày xưa, ở một ngôi làng nhỏ nằm dưới chân núi Narayama phủ đầy sương mù, nơi đói nghèo và khắc nghiệt đã ăn sâu vào từng ngọn cỏ, tảng đá. Mùa đông năm ấy đến sớm hơn thường lệ, tuyết phủ trắng mái tranh, và thóc gạo trong từng nhà cũng vơi dần theo tiếng gió gào ngoài cửa.
Dân làng họp nhau lại, gương mặt ai cũng hốc hác. Họ đồng lòng nhắc lại một luật bất thành văn từ đời tổ tiên để lại: “Những người già yếu, khi không còn khả năng lao động, phải được đưa lên núi và để lại đó, nhường phần cơm cho con cháu.” Hủ tục đó được gọi là Ubasute – “bỏ mẹ trên núi”.
Chàng trai trẻ tên Shiro, sống cùng người mẹ già trong căn chòi nhỏ cuối làng. Mẹ chàng, bà Omasa, tóc đã bạc trắng như mây phủ đỉnh núi, tay chân run rẩy, nhưng ánh mắt lúc nào cũng ấm áp như lửa bếp. Mỗi ngày Shiro đi làm thuê, mẹ vẫn ngồi bên khung cửa vá áo, nấu cháo loãng, đợi con về.
Nhưng mùa đông năm ấy quá tàn nhẫn.
Gạo chỉ còn một nắm nhỏ, củi đã cháy cạn từ mấy đêm trước. Shiro chống cự mãi, nhưng cuối cùng cũng bị buộc phải làm theo lệ làng. Trái tim chàng như bị bóp nghẹn khi phải chuẩn bị cõng mẹ lên núi.
Bà Omasa, lặng lẽ gói mảnh chăn mỏng, đặt vào tay con một chiếc túi vải nhỏ đựng cơm nắm và thì thầm:
“Mẹ đi nhẹ nhàng thôi. Con đừng khóc. Đừng để người khác phải chết vì mẹ.”
Shiro không nói nên lời. Chàng cõng mẹ trên lưng, từng bước nặng trĩu, lặng lẽ đi dọc theo con đường quanh co dẫn lên đỉnh núi Narayama phủ đầy lá khô và rêu đá.
“Mẹ làm gì vậy?”Bà mỉm cười hiền hậu:“Mẹ đánh dấu đường về… để con không bị lạc khi xuống núi.”
Câu nói như ngọn dao xé toạc tim Shiro. Chàng khuỵu xuống, ôm chặt mẹ, khóc òa giữa rừng già tĩnh lặng.
“Con không thể làm vậy được, mẹ ơi! Con không thể bỏ mẹ lại!”
Và rồi, bất chấp mọi luật lệ, bất chấp cả đói nghèo, Shiro cõng mẹ quay về, giấu bà dưới căn hầm nhỏ trong nhà, ngày ngày âm thầm chăm sóc.
Vài tuần sau, một biến cố xảy ra. Vị lãnh chúa vùng lân cận gửi đến một lời thách đố kỳ lạ, kèm theo lời đe dọa rằng nếu không trả lời được, cả làng sẽ bị trừng phạt. Câu đố đó hóc búa đến mức các học giả cũng không giải được.
Shiro lén hỏi mẹ. Bà Omasa chỉ suy nghĩ một lúc rồi thì thầm câu trả lời vào tai con. Shiro mang đáp án đến trình lên lãnh chúa. Bất ngờ thay, đó là lời giải đúng duy nhất.
Lãnh chúa kinh ngạc, hỏi chàng trai làm sao có được trí tuệ như vậy. Shiro quỳ xuống thưa rằng:
“Tất cả là nhờ vào mẹ tôi – người mà tôi đã không đủ can đảm bỏ lại trên núi.”
Lãnh chúa lặng người. Ông thở dài, rồi tuyên bố bãi bỏ hủ tục Ubasute:
“Một dân tộc biết tôn kính người già là dân tộc không bao giờ lạc lối. Từ nay, không ai được bỏ rơi cha mẹ mình nữa.”
Từ hôm đó, ngọn núi Narayama thôi không còn những bước chân nặng trĩu cõng người già đi xa. Lá trên núi vẫn rơi, gió vẫn thổi qua rừng tre, nhưng lòng người đã nhẹ hơn, ấm hơn.
Và câu chuyện ấy còn sống mãi trong lòng người Nhật như một lời nhắc nhở:
“Tình mẹ – dù có bị bỏ rơi – vẫn là ngọn đèn soi đường cho ta giữa tăm tối cuộc đời.”
🌲 1. Ubasute – khi lòng hiếu thảo bị thử thách giữa cái đói và cái chết
Trong kho tàng văn hóa dân gian Nhật Bản, có một truyền thuyết u tối nhưng vô cùng ám ảnh mang tên Ubasute – nghĩa đen là “bỏ bà già”. Đây là một hủ tục từng được cho là đã tồn tại trong các vùng núi nghèo khó của Nhật thời xưa, khi cái đói, cái nghèo và dịch bệnh khiến con người buộc phải lựa chọn giữa sinh tồn và đạo lý. Theo tục lệ này, những người già yếu, không còn khả năng lao động sẽ bị con cháu cõng lên núi sâu, bỏ lại đó để chết – nhằm giảm gánh nặng lương thực cho gia đình và làng xóm.
Hành động ấy được thực hiện trong đau đớn, trong nước mắt, nhưng lại mang danh nghĩa “hy sinh” vì tập thể. Đó không phải là sự vô cảm lạnh lùng, mà là bi kịch của con người khi bị đẩy đến tận cùng giới hạn giữa nhân tính và nhu cầu sống còn.
🌸 2. Ubasute – nỗi đau của một thời đói nghèo và đạo lý lạc lối
Ubasute không được ghi nhận là một tập tục chính thức trong sử sách Nhật Bản, nhưng nó tồn tại trong truyền thuyết, truyện dân gian, kịch Noh và văn học trung đại, như một ẩn dụ cay đắng cho những giai đoạn nhân đạo bị thử thách. Về mặt nhân văn, Ubasute không chỉ là một hủ tục, mà còn là tấm gương soi chiếu nội tâm người Nhật xưa, là cuộc vật lộn đầy bi kịch giữa tình thân và nỗi sợ đói khổ.
Nhiều câu chuyện kể lại, trong lúc bị cõng vào rừng sâu, những bà mẹ già vẫn âm thầm bẻ cành cây đánh dấu lối về cho con, không vì mong được cứu sống, mà chỉ để con không lạc đường khi quay về. Những chi tiết ấy không phải để tô điểm mà là biểu tượng cao nhất của tình mẫu tử vô điều kiện – người mẹ dù bị bỏ rơi, vẫn chỉ nghĩ cho con.
Những hình ảnh này khiến người Nhật hiện đại và cả nhân loại hôm nay phải day dứt, suy ngẫm và thức tỉnh. Ubasute trở thành một lời cảnh báo nghiêm khắc về cái giá của việc coi nhẹ người già, coi thường đạo hiếu, và về sự phi nhân có thể ẩn mình trong những quyết định “hợp lý” nhưng thiếu tình người.
🍂 3. Biểu tượng văn hóa và lời nhắc nhở đạo đức muôn đời
Dù mang tính truyền thuyết, Ubasute đã trở thành một biểu tượng mạnh mẽ trong tâm thức người Nhật. Nó không chỉ là một mảnh ghép của văn hóa dân gian, mà còn được khai thác trong văn học, điện ảnh, sân khấu và triết học đạo đức.
Nhiều tác phẩm như truyện cổ “Ubasuteyama”, truyện ngắn “The Ballad of Narayama” (Narayama Bushiko), hay bộ phim cùng tên nổi tiếng đoạt giải Cành cọ vàng tại Cannes (1983), đã tái hiện lại cảnh tượng đầy ám ảnh ấy. Thông qua đó, Ubasute trở thành một phép ẩn dụ về cách xã hội đối xử với người già, người yếu thế, những giá trị cũ kỹ tưởng như không còn hữu dụng.
Và hơn hết, Ubasute là một lời nhắc nhở thế hệ trẻ: Sự tiến bộ của một xã hội không được đo bằng sự giàu có vật chất, mà bằng cách nó trân trọng và đối đãi với những người yếu thế nhất – đặc biệt là cha mẹ, ông bà, những người đã dùng cả đời để nâng đỡ chúng ta lớn lên.
🌿 4. Bài học từ Ubasute trong xã hội hiện đại
Ngày nay, trong một thế giới hiện đại hóa và đô thị hóa nhanh chóng, câu hỏi “Chúng ta đang đối xử thế nào với người già?” vẫn còn nguyên tính thời sự. Việc nhiều người cao tuổi sống cô đơn, bị con cháu thờ ơ, bị gạt ra khỏi vòng quay của xã hội, hay bị xem là gánh nặng... không phải là chuyện hiếm thấy.
Trong bối cảnh ấy, Ubasute không còn là chuyện của quá khứ hay nước Nhật, mà là tấm gương soi rọi mọi xã hội hiện đại, mọi con người đang sống trong nhịp sống vội vã và đầy lo toan. Nó đặt ra một câu hỏi đạo đức: “Chúng ta sẽ chọn điều gì khi phải đánh đổi giữa tiện lợi cá nhân và bổn phận làm con, làm người?”
✨ Lời kết: Khi người mẹ bẻ cành cây giữa rừng sâu…
Hình ảnh người mẹ già bẻ cành cây đánh dấu lối về giữa rừng sâu – dù bị chính con mình cõng đi để bỏ – có lẽ là một trong những biểu tượng đẹp nhất và đau đớn nhất trong văn hóa dân gian Nhật Bản. Nó không chỉ là hình ảnh của một hủ tục bi thương, mà còn là tượng đài bất tử của tình mẫu tử, của nhân tính, và của lương tri con người.
Dù xã hội có hiện đại đến đâu, chúng ta cũng không được quên rằng tình yêu thương – nhất là từ cha mẹ – là thứ duy nhất không bao giờ đòi hỏi điều kiện, nhưng lại đáng để ta biết ơn suốt cả cuộc đời. Đừng để khi quá muộn mới nhận ra rằng: bàn tay run rẩy kia, ánh mắt mờ đục kia, dáng lưng còng kia – chính là ân nhân vĩ đại nhất đời ta.
Nhận xét
Đăng nhận xét