Phân tích tác phẩm “Chí Phèo” của Nam Cao
(Ngữ văn lớp 11, tập 1)
Mở bài
Nam Cao – một trong những cây bút hiện thực xuất sắc nhất của văn học Việt Nam hiện đại – đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả bằng những tác phẩm thấm đẫm tinh thần nhân đạo và tư tưởng tiến bộ. Giữa biết bao truyện ngắn của ông, “Chí Phèo” nổi bật lên như một đỉnh cao nghệ thuật với chiều sâu triết lý và nỗi ám ảnh về bi kịch con người. Không chỉ là câu chuyện về một kẻ say rượu, một tên lưu manh ở làng Vũ Đại, “Chí Phèo” còn là tiếng kêu xé lòng của một con người bị xã hội tước đoạt quyền làm người. Qua tác phẩm, Nam Cao đã gửi gắm những suy tư đầy day dứt về nhân phẩm, số phận, và khát vọng hoàn lương của người nông dân dưới ách thống trị tàn bạo của xã hội cũ.
Thân bài
1. Chí Phèo – từ người lương thiện trở thành “con quỷ dữ”
Ngay từ những dòng đầu tiên, Nam Cao đã vẽ nên hình ảnh Chí Phèo hiện tại: một kẻ say rượu, vằn mặt, hung dữ, vừa đi vừa chửi. Thế nhưng, đằng sau đó là một quá khứ rất khác. Chí Phèo từng là một đứa trẻ bị bỏ rơi, lớn lên bằng tình thương của dân làng, từng làm canh điền cho nhà Bá Kiến, hiền lành, khỏe mạnh và mang những ước mơ rất đỗi bình thường như: “một gia đình nho nhỏ, chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải…”
Chí không xấu. Nhưng chính xã hội đã khiến hắn biến dạng. Từ một người hiền lành, Chí bị Bá Kiến ghen tuông, đẩy vào tù oan. Nhà tù thực dân không những không cải tạo hắn mà còn làm hắn tha hóa – trở về với hình hài méo mó, tàn nhẫn và mất nhân tính. Hắn say rượu triền miên, rạch mặt, đâm thuê chém mướn. Hắn bị cả làng xa lánh, căm sợ. Không ai coi hắn là người. Hắn đã thực sự trở thành “con quỷ dữ của làng Vũ Đại”.
Qua hình ảnh ấy, Nam Cao đã chỉ ra tội ác của xã hội thực dân – phong kiến: không chỉ bóc lột, áp bức mà còn hủy hoại cả hình hài lẫn tâm hồn người nông dân.
2. Bi kịch của Chí Phèo – không được công nhận là người
Điều khiến “Chí Phèo” trở nên đặc biệt chính là chiều sâu bi kịch nhân vật. Chí không chỉ bị tha hóa về nhân cách mà còn bị cướp mất quyền làm người – một quyền cơ bản và thiêng liêng. Không ai trong làng gọi tên hắn, không ai tiếp xúc với hắn, tất cả đều sợ hắn, tránh xa hắn như tránh bệnh dịch. Câu nói đau đớn của Chí khi tuyệt vọng: “Ai cho tao lương thiện?” – không chỉ là lời than thân, mà còn là tiếng kêu nghẹn ngào cho cả một tầng lớp bị chối bỏ.
Chí muốn quay về làm người lương thiện, nhưng xã hội đã không cho hắn cơ hội. Trong cái nhìn của làng Vũ Đại, một kẻ như hắn mãi mãi là “thằng Chí Phèo” – một thứ không còn được công nhận là người. Bi kịch lớn nhất không phải là nghèo đói, không phải là bị đánh đập, mà là bị xã hội tước đoạt cả nhân tính và cơ hội được tha thứ.
3. Ánh sáng nhân đạo: cuộc gặp gỡ với Thị Nở
Dẫu bị vùi dập, Chí Phèo không hoàn toàn chết về tinh thần. Khi gặp Thị Nở – người đàn bà xấu xí, dở hơi mà cả làng xa lánh – Chí như được tái sinh. Sau một đêm say, thức dậy trong vòng tay chăm sóc của Thị, Chí lần đầu được ai đó lo lắng cho. Bát cháo hành Thị nấu là biểu tượng của tình người giản dị mà bao năm Chí chưa từng có.
Chính bát cháo ấy đã đánh thức phần người còn lại trong Chí. Hắn khát khao sống tử tế, muốn làm hòa với mọi người, muốn sống khác đi. Đó là giây phút nhân văn nhất, khẳng định: Dù tha hóa đến đâu, bản chất con người vẫn luôn khao khát cái thiện và có khả năng hồi sinh nếu được cảm hóa bởi tình thương.
Nhưng bi kịch lại tái diễn: bà cô của Thị Nở ngăn cấm, xúc phạm Chí. Cánh cửa hoàn lương bị đóng sập. Chí lại bị ném về bóng tối. Không chịu nổi nỗi đau tinh thần, hắn giết Bá Kiến – kẻ gây nên tất cả – rồi tự sát. Cái chết ấy đau đớn, ám ảnh nhưng cũng đầy ý nghĩa phản kháng.
4. Giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc
Tác phẩm “Chí Phèo” là một lời tố cáo mạnh mẽ xã hội phong kiến bất công, vô nhân tính – nơi kẻ ác như Bá Kiến sống nhơn nhơn, còn người hiền lành như Chí Phèo thì bị đẩy vào bước đường cùng.
Đồng thời, “Chí Phèo” cũng thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc của Nam Cao. Ông không nhìn nhân vật qua vẻ bề ngoài lưu manh, hung dữ, mà soi rọi vào tận cùng bản chất con người. Ông khẳng định: Con người dù bị tha hóa đến đâu vẫn có khả năng hướng thiện nếu được sống trong tình thương.
Kết bài
“Chí Phèo” không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là một bản cáo trạng xã hội, một lời tự sự u uẩn của kiếp người bị tha hóa, và cũng là một tiếng vọng nhân văn sâu sắc. Với ngôn ngữ mộc mạc, giọng văn đậm chất đời, với nghệ thuật xây dựng nhân vật xuất sắc, Nam Cao đã dựng nên hình tượng Chí Phèo – nhân vật văn học bất tử – đại diện cho bi kịch của người nông dân trong xã hội cũ. Tác phẩm mãi là minh chứng cho ngòi bút sắc sảo, trái tim giàu trắc ẩn của nhà văn, và là tiếng chuông thức tỉnh lương tâm xã hội về quyền được sống làm người.
Soạn bài: Mẫu Đơn
Nhận xét
Đăng nhận xét