1: Bối cảnh lịch sử và sự cần thiết của công cuộc đổi mới
Năm 1986 là một dấu mốc đặc biệt trong lịch sử hiện đại của Việt Nam, đánh dấu sự ra đời của công cuộc Đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng tại Đại hội Đảng lần thứ VI. Đổi mới không chỉ là một khẩu hiệu chính trị đơn thuần mà là bước ngoặt mang tính sống còn đối với vận mệnh dân tộc, khi đất nước đang đứng trước muôn vàn khó khăn cả về kinh tế, xã hội lẫn tư tưởng. Để hiểu được ý nghĩa sâu xa và những bài học quý báu từ đổi mới tư duy của Đảng, trước hết cần nhìn lại bối cảnh lịch sử và sự cần thiết cấp bách dẫn đến công cuộc cải cách này.
Sau chiến thắng năm 1975, Việt Nam bước vào thời kỳ thống nhất đất nước, với niềm tin mãnh liệt về một tương lai tươi sáng, độc lập, ấm no. Tuy nhiên, chỉ sau vài năm, nền kinh tế bao cấp bộc lộ những khiếm khuyết nghiêm trọng: sản xuất trì trệ, lạm phát phi mã, đời sống nhân dân thiếu thốn, các yếu tố thị trường bị kìm hãm. Hệ thống quản lý tập trung quan liêu bao cấp, vốn phù hợp trong thời chiến tranh và thời kỳ đầu xây dựng, đã không còn đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong thời bình.
Cùng lúc đó, bối cảnh quốc tế cũng đang chứng kiến nhiều chuyển biến mạnh mẽ. Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ phát triển nhanh chóng trên toàn cầu, các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á từng bước mở cửa, cải cách và đạt được những thành tựu kinh tế nổi bật. Trong khi đó, Việt Nam vẫn loay hoay với mô hình quản lý cũ kỹ, thiếu linh hoạt, khiến khoảng cách phát triển ngày càng xa. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi sâu sắc và toàn diện, không chỉ về chính sách kinh tế mà trước hết và quan trọng hơn cả, là sự đổi mới trong tư duy lãnh đạo của Đảng.
Đổi mới tư duy, về thực chất, là sự thay đổi cách nhìn nhận về thế giới, về vai trò của nhà nước, của kinh tế thị trường, của nhân dân, và cả về chính Đảng cầm quyền. Thay vì xem kế hoạch hóa tập trung là con đường duy nhất, Đảng bắt đầu nhìn nhận vai trò của thị trường như một yếu tố khách quan, cần được vận dụng phù hợp. Thay vì duy trì lối tư duy cứng nhắc, giáo điều, Đảng lựa chọn thái độ cầu thị, nhìn thẳng vào sự thật, dũng cảm nhận sai lầm, tìm ra con đường mới phù hợp với thực tiễn.
Công cuộc Đổi mới bắt đầu từ chính những chuyển biến mang tính chiến lược trong tư duy của Đảng Cộng sản Việt Nam. Sự dũng cảm trong việc tự phê bình, vượt qua chính mình, chính là tiền đề quan trọng để Đảng khởi xướng và lãnh đạo thành công quá trình cải cách. Đây là một trong những bài học quý báu nhất từ năm 1986 – bài học về tầm quan trọng và giá trị của đổi mới tư duy trong lãnh đạo và quản lý quốc gia.
2: Những nội dung cốt lõi trong tư duy đổi mới của Đảng và quá trình triển khai
Tại Đại hội VI năm 1986, Đảng Cộng sản Việt Nam đã thẳng thắn thừa nhận những yếu kém trong quản lý kinh tế - xã hội và chính thức khởi xướng công cuộc Đổi mới với tư tưởng chủ đạo là “nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, tôn trọng sự thật”. Đây không chỉ là sự thay đổi về phương pháp tiếp cận thực tiễn mà còn là một bước tiến vượt bậc trong tư duy lãnh đạo, thể hiện tinh thần tự đổi mới để phù hợp với xu thế phát triển của đất nước và thế giới.
Một trong những nội dung cốt lõi đầu tiên của tư duy đổi mới là việc chuyển từ mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là sự thay đổi mang tính đột phá trong nhận thức của Đảng về vai trò của thị trường trong quá trình phát triển kinh tế. Thị trường không còn bị xem là sản phẩm của chủ nghĩa tư bản cần loại bỏ, mà được nhìn nhận là một công cụ hữu hiệu để phân bổ nguồn lực và thúc đẩy tăng trưởng.
Tiếp theo đó là sự thay đổi trong tư duy về vai trò của các thành phần kinh tế. Đảng đã công nhận sự tồn tại lâu dài và bình đẳng của các thành phần kinh tế như kinh tế tư nhân, kinh tế cá thể, kinh tế tập thể và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, cùng phát triển với kinh tế nhà nước. Điều này tạo điều kiện cho sự năng động của xã hội được khơi thông, từ đó thúc đẩy sản xuất, kinh doanh và cải thiện đời sống nhân dân.
Tư duy đổi mới cũng thể hiện rõ trong quan điểm về công tác cán bộ và tổ chức. Đảng xác định cần đổi mới phương pháp lãnh đạo, coi trọng thực chất hơn hình thức, lắng nghe ý kiến của quần chúng, phát huy dân chủ trong nội bộ và trong xã hội. Khẩu hiệu “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” không chỉ là lời hô hào mà dần trở thành phương châm hành động trong nhiều lĩnh vực.
Quá trình triển khai công cuộc Đổi mới cũng được thực hiện một cách linh hoạt, từng bước thận trọng nhưng kiên định. Những chính sách bước đầu như khoán sản phẩm trong nông nghiệp (khoán 10), mở cửa thu hút đầu tư nước ngoài, đổi mới cơ chế quản lý doanh nghiệp nhà nước, cải cách hành chính… đã nhanh chóng mang lại kết quả tích cực. Nông dân được “cởi trói”, năng suất lao động tăng lên, thị trường hàng hóa sôi động, đời sống người dân dần được cải thiện.
Tuy còn nhiều khó khăn, thử thách và cả những va vấp trong quá trình chuyển đổi, nhưng từ năm 1986 trở đi, Việt Nam đã thực sự bước sang một trang mới – trang sử của phát triển, hội nhập và đổi mới tư duy sâu sắc. Những kết quả đó là minh chứng rõ rệt cho giá trị và sức mạnh của sự thay đổi tư duy từ bên trong hệ thống lãnh đạo.
3: Bài học sâu sắc từ Đổi mới năm 1986 và giá trị trường tồn của tư duy đổi mới
Gần bốn thập kỷ trôi qua kể từ Đại hội VI năm 1986, công cuộc Đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng đã mang lại những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử. Đất nước từ một nền kinh tế nghèo nàn, lạc hậu, thường xuyên rơi vào khủng hoảng, đã vươn mình mạnh mẽ trở thành một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhất khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện, vị thế quốc tế của Việt Nam ngày càng được nâng cao. Những thành quả ấy không thể có được nếu thiếu đi sự dũng cảm, sáng suốt trong tư duy đổi mới của Đảng – một bài học vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Trước hết, bài học lớn nhất rút ra từ công cuộc Đổi mới là tinh thần dám nhìn thẳng vào sự thật, dũng cảm tự phê bình và kiên quyết hành động. Trong thời điểm đầy khó khăn và thách thức của những năm 1980, thay vì né tránh khuyết điểm hay duy trì lối tư duy cũ, Đảng đã chọn cách đối diện với hiện thực, nhận thức rõ những giới hạn của mô hình cũ để từ đó tìm ra con đường mới. Tư duy đổi mới không phải là phủ định hoàn toàn quá khứ, mà là sự kế thừa có chọn lọc, biết từ bỏ cái lạc hậu để xây dựng cái tiến bộ, từ thực tiễn để định hướng tương lai.
Thứ hai, Đổi mới năm 1986 còn nhấn mạnh đến vai trò của trí tuệ tập thể và dân chủ trong tư duy lãnh đạo. Những quyết sách mang tính bước ngoặt không đến từ một cá nhân hay nhóm nhỏ, mà là kết quả của quá trình thảo luận dân chủ trong toàn Đảng, lắng nghe ý kiến từ thực tiễn, từ cán bộ cơ sở đến nhân dân. Bài học về việc mở rộng dân chủ, phát huy trí tuệ tập thể, coi trọng phản biện và sáng kiến từ cơ sở là yếu tố sống còn để đảm bảo tính đúng đắn và hiệu quả của mọi chính sách.
Bên cạnh đó, Đổi mới cũng cho thấy tư duy phát triển phải luôn linh hoạt và phù hợp với bối cảnh cụ thể của đất nước. Việt Nam không sao chép mô hình của bất kỳ quốc gia nào, mà kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội phù hợp với đặc điểm dân tộc và điều kiện thực tiễn. Chính sự chủ động, sáng tạo trong tư duy, kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, giữa đổi mới và ổn định, giữa hội nhập và giữ gìn bản sắc dân tộc, đã tạo nên bản sắc riêng của Đổi mới Việt Nam.
Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số, và nhiều thách thức mới như biến đổi khí hậu, già hóa dân số, cạnh tranh địa chính trị…, bài học từ Đổi mới 1986 càng trở nên thiết thực. Đổi mới tư duy không chỉ là vấn đề của một thời điểm, mà phải trở thành một tinh thần xuyên suốt trong lãnh đạo và quản lý quốc gia. Đó là khả năng thích ứng với thay đổi, không ngừng học hỏi, biết lắng nghe và dám thay đổi vì lợi ích của đất nước và nhân dân.
Tư duy đổi mới không chỉ là khởi đầu của một công cuộc cải cách, mà còn là hạt nhân dẫn dắt cho mọi sự phát triển bền vững. Đổi mới năm 1986 đã để lại một di sản quý báu – không chỉ là thành quả kinh tế xã hội, mà quan trọng hơn là bài học về tầm quan trọng của trí tuệ, bản lĩnh và sự cầu thị trong tư duy lãnh đạo. Đó là ánh sáng dẫn đường để Việt Nam tiếp tục vững bước trên con đường phát triển trong tương lai.
"Đổi mới năm 1986: Bài học từ đổi mới tư duy của Đảng Cộng sản Việt Nam" - SGK Lịch Sử Lớp 9
Nhận xét
Đăng nhận xét