Rằm tháng Bảy – Ngày ranh giới giữa hai cõi âm dương
Trong kho tàng văn hóa tâm linh phương Đông, Rằm tháng Bảy âm lịch không chỉ là dịp lễ Vu Lan báo hiếu mà còn được biết đến là ngày “mở cửa địa ngục” – Xá tội vong nhân, một ngày đặc biệt linh thiêng, nơi ranh giới giữa hai cõi âm – dương trở nên mỏng manh hơn bao giờ hết. Theo quan niệm dân gian lưu truyền hàng nghìn năm, vào ngày này, cửa ngục được mở, các linh hồn được thả về dương thế, được xá tội, ban phúc và siêu độ.
Rằm tháng Bảy là thời điểm giữa mùa thu theo lịch âm – khi đất trời đang chuyển mình, vạn vật thấm đẫm khí thu, ánh trăng tròn cũng trở nên thanh tịnh và sáng tỏ hơn bao giờ hết. Chính vào khoảng khắc giao hòa âm dương ấy, người ta tin rằng cõi trần và cõi âm dễ dàng thông linh, thần linh – quỷ quái – vong hồn đều có thể du hành, trở lại dương gian. Đây là lý do vì sao ngày này còn được gọi là "Tết Trung Nguyên" – một trong ba ngày rằm lớn nhất trong năm (Thượng Nguyên – Rằm tháng Giêng, Trung Nguyên – Rằm tháng Bảy, Hạ Nguyên – Rằm tháng Mười).
Theo truyền thống Phật giáo Bắc tông và tín ngưỡng dân gian Việt Nam, ngày Rằm tháng Bảy cũng là ngày Diêm Vương – vị vua cai quản địa phủ – tạm thời mở cửa ngục, cho phép các vong hồn lang thang, cô đơn, chưa được siêu thoát, được trở về trần gian nhận đồ cúng tế, hưởng lộc dương thế và được tha thứ tội lỗi nhờ lòng từ bi của người sống. Đây là dịp Xá tội vong nhân, nghĩa là “tha tội cho những linh hồn đã khuất”.
Niềm tin ấy bắt nguồn từ triết lý nhân sinh sâu sắc: Dù sống hay chết, con người vẫn cần được yêu thương, được tưởng nhớ và xá tội. Những linh hồn không người thờ cúng, không nơi nương tựa, nếu không được cúng tế sẽ trở nên oán hận, lang thang vất vưởng, gây tai họa cho dương thế. Vì thế, vào Rằm tháng Bảy, người ta không chỉ cúng tổ tiên mà còn lập đàn cúng cô hồn – một nghi lễ phổ biến trong nhiều vùng miền, thể hiện lòng từ bi, độ lượng và nhân ái của con người với mọi sinh linh.
Với tín ngưỡng thấm đẫm lòng hiếu đạo và tinh thần từ bi ấy, Rằm tháng Bảy trở thành ngày hội linh thiêng mà mỗi người Việt, dù ở đâu, cũng hướng về – không chỉ để nhớ đến ông bà cha mẹ, mà còn để an ủi những linh hồn không nơi nương tựa, giúp họ sớm được siêu thoát.
Từ truyền thuyết Mục Kiền Liên đến lễ Xá tội vong nhân – sự kết hợp giữa đạo lý và tâm linh
Nguồn gốc sâu xa của ngày Rằm tháng Bảy gắn liền với một trong những câu chuyện cảm động nhất trong Phật giáo: truyền thuyết về Tôn giả Mục Kiền Liên cứu mẹ nơi địa ngục. Theo kinh Vu Lan Bồn, Mục Kiền Liên là một trong những đại đệ tử thần thông bậc nhất của Đức Phật. Sau khi chứng đắc quả vị A-la-hán, ông dùng thiên nhãn thông để quan sát mẹ mình – bà Thanh Đề – sau khi mất đã bị đọa vào địa ngục A Tỳ vì tội tham lam, keo kiệt, không làm điều thiện khi còn sống.
Thương mẹ khôn nguôi, Mục Kiền Liên mang cơm xuống âm phủ dâng cho mẹ, nhưng do nghiệp lực quá lớn, thức ăn vừa đến miệng bà thì hóa thành lửa đỏ. Dù có đầy phép thần thông, ông vẫn không thể cứu mẹ thoát khỏi cảnh địa ngục. Cuối cùng, ông cầu xin Đức Phật chỉ dạy. Đức Phật dạy rằng: chỉ bằng sức cá nhân, Mục Kiền Liên không thể giúp mẹ được siêu thoát, mà cần phải nhờ chư Tăng mười phương hợp lực chú nguyện vào ngày Rằm tháng Bảy – ngày chư Tăng mãn hạ an cư.
Nghe theo lời Phật, Mục Kiền Liên lập đàn chay cúng dường, hồi hướng công đức cho mẹ và cho các vong linh khác. Nhờ vậy mà mẹ ông được siêu thoát khỏi địa ngục. Từ đó, ngày Rằm tháng Bảy trở thành ngày lễ Vu Lan – ngày báo hiếu và đồng thời cũng là ngày Xá tội vong nhân, khi các linh hồn được cầu siêu, được cúng tế, và có cơ hội được giải thoát khỏi cảnh giới khổ đau.
Không chỉ trong Phật giáo, trong dân gian Việt Nam, ngày Rằm tháng Bảy còn được hiểu theo một khía cạnh tâm linh gần gũi hơn: đó là ngày các vong hồn lang thang được trở về trần gian trong một khoảng thời gian ngắn. Trong thời gian này, người trần phải thể hiện lòng thành bằng cách cúng cô hồn, bày biện lễ vật ngoài trời như gạo, muối, cháo loãng, bánh trái, vàng mã,… để mong các linh hồn no đủ, không quấy phá nhân gian. Nhiều nơi còn đốt đèn lồng, rải tiền vàng và mời các hồn ma ăn cỗ – như một hình thức xoa dịu, ban phát tình thương đến những người đã khuất.
Ở một khía cạnh sâu sắc hơn, lễ Xá tội vong nhân thể hiện rõ triết lý “âm dương tương thông”, “nhân quả luân hồi” trong văn hóa Á Đông. Con người không tồn tại một cách đơn độc mà luôn gắn bó với cộng đồng, với tổ tiên, với những linh hồn vô danh vô tự. Việc cúng tế không chỉ để cầu an, mà còn là cách để người sống thể hiện lòng biết ơn, tích phúc đức, giữ gìn sự cân bằng giữa hai cõi.
Chính sự giao hòa ấy đã khiến Rằm tháng Bảy trở thành thời điểm thiêng liêng nhất để xoa dịu những nỗi khổ của các linh hồn vất vưởng, đồng thời bồi đắp tình cảm thiêng liêng giữa người sống và người đã khuất.
Phong tục cúng cô hồn và giá trị nhân văn sâu sắc của ngày Xá tội vong nhân
Từ lâu, trong đời sống văn hóa người Việt, lễ cúng cô hồn vào Rằm tháng Bảy đã trở thành một nghi thức quen thuộc, mang đậm tính nhân đạo và tâm linh. Người dân tin rằng trong tháng Bảy âm lịch – đặc biệt là vào ngày rằm – cửa địa ngục được mở, những linh hồn không người thờ cúng, chết đường chết chợ, oan khuất hoặc chưa được siêu thoát sẽ được “thả về” nhân gian. Để tránh bị quấy phá và cũng để bày tỏ lòng từ bi, các gia đình tổ chức cúng cô hồn, ban phát đồ ăn, vàng mã, thậm chí cả quần áo giấy để giúp họ có thứ dùng nơi âm giới.
Phong tục này không chỉ diễn ra trong phạm vi hộ gia đình mà còn được các chùa chiền, đình làng, cộng đồng tổ chức với quy mô lớn. Những mâm cỗ cúng cô hồn thường đặt ngoài sân, bên vệ đường hoặc trước cửa nhà với các món đơn giản như cháo loãng, bánh kẹo, cơm trắng, nước lã, gạo, muối… và không thể thiếu vàng mã – tượng trưng cho tiền âm phủ. Sau khi cúng xong, nhiều nơi còn có tục rải gạo, muối ra ngoài đường để vong linh có thể “nhặt lấy”, tiếp nhận lộc dương trần.
Một nét độc đáo khác là tục “giật cô hồn” ở miền Nam. Dù bề ngoài có vẻ xô bồ, huyên náo, nhưng tục lệ này thực chất mang ý nghĩa tượng trưng: người sống tranh giành vật phẩm thay cho các vong linh, nhằm giúp họ “no đủ” trong cõi vô hình. Dù phong tục này gây ra một số tranh cãi về mặt hình thức, song về bản chất, nó vẫn bắt nguồn từ tinh thần ban phát phúc lành, xóa tội cho những linh hồn không nơi nương tựa.
Dưới ánh nhìn hiện đại, lễ Xá tội vong nhân có thể không còn được hiểu theo nghĩa đen là “mở cửa địa ngục”, nhưng vẫn là dịp để con người sống chậm lại, suy ngẫm về lẽ vô thường, về sự kết nối giữa các thế hệ, giữa âm và dương, giữa những người còn sống và những linh hồn đã khuất. Dù mang sắc màu tín ngưỡng, lễ cúng cô hồn cũng chính là biểu hiện sâu sắc của lòng từ bi, bác ái, vị tha – những giá trị đạo đức cốt lõi trong văn hóa dân tộc Việt Nam.
Không ai biết rõ có thực sự tồn tại “địa ngục” hay không, nhưng qua những nghi lễ như Xá tội vong nhân, chúng ta học được cách sống tử tế hơn, biết tri ân quá khứ, quan tâm tới người khác và vun bồi phúc đức. Và đó chính là điều quan trọng nhất: sự cứu độ không chỉ dành cho người đã khuất, mà còn là ánh sáng soi rọi tâm hồn người đang sống.
Lời Kết: Rằm tháng Bảy – bản hòa ca giữa hiếu đạo, từ bi và triết lý nhân sinh sâu sắc
Rằm tháng Bảy – ngày “mở cửa địa ngục”, xá tội vong nhân – không đơn thuần là một dấu mốc trong lịch âm, mà là dịp thiêng liêng, chan chứa lòng nhân ái, kết tinh vẻ đẹp của nhiều tầng lớp văn hóa: từ đạo hiếu trong Phật giáo, đến tín ngưỡng dân gian, từ triết lý nhân sinh phương Đông đến tinh thần cộng đồng đầy bao dung và trắc ẩn.
Trong ánh trăng tròn tháng Bảy, người ta không chỉ tưởng nhớ tổ tiên ông bà qua lễ Vu Lan, mà còn rộng lòng tưởng niệm những linh hồn vất vưởng, không nơi nương tựa, không người thân cúng bái. Lễ Xá tội vong nhân ra đời như một bản hòa ca giữa đạo lý và tâm linh, nơi con người dẫu sống – chết cách biệt vẫn tìm được một điểm giao nhau: sự sẻ chia, sự tha thứ và lòng vị tha sâu sắc.
Dù gắn với hình ảnh huyền bí như “mở cửa địa ngục” hay “quỷ môn quan”, thì cốt lõi của ngày Rằm tháng Bảy vẫn không nằm ở nỗi sợ hãi, mà ở niềm tin rằng mọi linh hồn – kể cả những vong hồn khổ đau – đều có quyền được xoa dịu, được nhớ đến, được siêu độ, nếu người sống biết mở lòng yêu thương, biết tu tâm tích đức, sống trọn đạo hiếu và nghĩa tình.
Ngày xá tội vong nhân cũng nhắc nhở mỗi người về lẽ vô thường của kiếp người. Hôm nay chúng ta cúng vong nhân, mai sau con cháu sẽ cúng ta. Sự luân hồi của phúc đức cũng giống như bánh xe nhân quả xoay vần không dứt. Ai gieo lòng từ, người ấy gặt sự an yên. Ai sống trọn hiếu nghĩa, người ấy giữ được gốc rễ tinh thần vững chắc của gia phong và dân tộc.
Thế nên, Rằm tháng Bảy không chỉ là dịp để con người thắp hương lên bàn thờ tổ tiên, mà còn là thời khắc để thắp sáng tâm hồn chính mình, để lặng lẽ sống tử tế hơn, hướng thiện hơn, và bao dung hơn với mọi kiếp người – dù là còn sống hay đã khuất.
Bởi lẽ, xá tội cho vong nhân cũng là một cách xá tội cho chính mình – khi ta biết đặt lòng trắc ẩn lên trên ích kỷ, đặt nghĩa ân lên trên vô tâm, và đặt yêu thương lên trên mọi toan tính phù phiếm của đời thường.
Nguồn tài liệu tham khảo:
-
Kinh Vu Lan Bồn (Ullambana Sutra) – Bản dịch Việt ngữ từ Hán Tạng, chép lại câu chuyện Tôn giả Mục Kiền Liên cứu mẹ và nguồn gốc lễ Vu Lan.
-
“Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên ở Việt Nam” – Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam, Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc.
-
GS. Trần Ngọc Thêm (2004), “Cơ sở văn hóa Việt Nam”, NXB Giáo dục – phân tích sâu về mối liên hệ giữa văn hóa tâm linh và phong tục dân gian Việt.
-
PGS.TS. Lê Trung Vũ (2015), “Tín ngưỡng dân gian Việt Nam”, NXB Khoa học Xã hội.
-
Chùa Hoằng Pháp, TP.HCM – Các bài giảng online và bài viết về lễ Vu Lan và Xá tội vong nhân.
-
Website Phật giáo Việt Nam (https://phatgiao.org.vn) – Tổng hợp nhiều bài viết và phân tích về ý nghĩa ngày Rằm tháng Bảy trong Phật giáo Đại thừa.
-
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia – Các mục từ: “Rằm tháng Bảy”, “Vu Lan”, “Xá tội vong nhân”, “Cúng cô hồn”.
Nhận xét
Đăng nhận xét